راه افتادن کودک - ( روانشناسی کودک قسمت هفتم )
راه افتادن کودک
به محض اینکه فرزندتان راه رفتن را یاد می‌گیرد وارد مرحله جدیدی از رشد می‌شود، مرحله‌ای که نام آن را «مرحله قدم‌های اولیه» گذاشته‌ایم. این مرحله دوره یادگیری جدیدی را پیش روی وی می‌گذارد: او می‌تواند فعالانه دنیای دور و برش را بررسی کند. در این مرحله است که اعتماد به نفس در او شکل می‌گیرد. کودک در این دوره در وضعیت خاصی قرار می‌گیرد که به شدت او را آسیب‌پذیر می‌سازد: چنانچه او را زیادی تنبیه کنید و یا به او القاء کنید که به علت سعی‌اش در کشف و بررسی جهانش بچه بدی است، به خودش شک می‌کند.
همان طور که در مطالب پیش نیز اشاره کردیم، پایه و اساس اعتماد به نفس در نخستین دوران کودکی شکل می‌گیرد و کودک نسبت به جهان بدبین و یا خوش‌بین می‌شود. زمانی که راه رفتن می‌آموزد این اعتماد به نفس بعد تازه‌ای پیدا می‌کند: کودک یا به خودش اعتماد پیدا می‌کند یا اینکه شک خواهد کرد. در حالی که نوزاد یاد می‌گیرد همه چیز را بررسی کند، مادر می‌فهمد چه چیزهایی را نباید در دسترس طفل گذاشت، چون ممکن است که مثلا آن را به دهان بگذارد و بخورد.
این دوره از رشد، دوران اوج بررسی‌های کودک است و تمام مادران باید یاد بگیرند خانه‌شان را که از این پس این بازرس کوچولو در آن آشیانه خواهد کرد چگونه درست کنند. یا می‌توان خانه‌ای مخصوص افراد بالغ داشت و یا خانه‌ای که در آن خطری برای بچه وجود نداشته باشد. اگر راه حل اول را انتخاب کنید، باید چه به طور شفاهی و چه به صورت عملی انرژی زیادی برای ترمز فعالیت‌های فرزندتان به کار برید. مرتب باید بگویید«نه» و روی دستش بزنید که به چیزها دست نزند.
بسیاری از مادران اینگونه رفتار می‌کنند. آنها سعی می‌کنند فرزندشان را در خانه‌ای بزرگ کنند که برای افراد بالغ درست شده نه برای بچه‌ها. از نظر علمی، این کار اشتباه عظیمی در تعلیم و تربیت است. خیلی از مادران به فرزندشان یاد می‌دهند به اشیایی که مال بزرگتر هاست دست نزنند، مادر به عنوان معلم خانه می‌تواند چنین کند، ولی این کار مانع رشد کنجکاوی و احتیاج اساسی کودک به شناسایی اشیای پیرامونش می‌شود.
به محض اینکه فرزندتان شروع به راه رفتن می‌کند باید داخل خانه را با چشم دیگری بنگرید- با چشم کارآموزی که در حال یادگیری راه رفتن است. باید اشیای شکستنی و خطرناک را از دسترس او خارج کنید. او باید بتواند بدون هیچ خطرِ صدمه زدن به خودش و یا شکستن اشیای تجملی در خانه گردش کند. بنابراین گلدان‌ها و ظروف چینی را از دسترس او دور کنید. خانه‌ای که در آن هزار نوع ممنوعیت وجود داشته باشد مسلما محیط دلپذیری برای تجربه اندوزی فرزندتان نخواهد بود.
باید هوشیار باشید و او را در مقابل خطرات پنهانی محافظت کنید. زیرا فرزندتان از نظر روانشناسی هنوز نوزاد است. انگلیسی‌ها لقب «ولگرد کوچولو» را به کودک این سن داده‌اند که لقب بسیار مناسبی است. قدرت مشاهده و قضاوت او بسیار محدود است. او فرقی میان چیزهای خطرناک و غیرخطرناک نمی‌گذارد و تحقیقاتش همیشه به دهانش ختم می‌شود. هر چند که هنوز نوزاد است ولی قادر به رفت و آمد است. به عقیده صاحب نظران اگر والدین احتیاط‌های لازم را در خانه به عمل بیاورند، پنجاه تا نود درصد حوادثی که درخانه‌ها منجر به کشته و یا زخمی شدن شدید اطفال می‌شود کاهش می‌یابد.
چگونه خطرات خانه را از بین ببریم
توصیه می‌کنیم به عوض تهیه فهرستی از کارهای لازم برای کنترل، بکوشید عادت کنید از دید یک کوچولو خانه‌تان را بررسی کنید نه با فکر یک آدم بالغ. به نظر شما قرص‌های آسپیرین که در جعبه داروهاست، مسکنی است که هنگام سردرد می‌خورید. ولی به نظر نوزادتان آنها آب‌نبات‌های جدید هستند. او با خوردن یک بسته از این «آب‌نبات‌ها» می‌تواند خود را به کشتن بدهد.
بررسی دقیق و منظمی از تمام خانه‌تان بکنید (حیاط و زیرزمین و گاراژ هم از آن جمله)، سعی کنید از دید یک کودک آن را بررسی کنید. فکر کنید «چیزی این جا نیست که اون بتونه برداره؟ چیزی که بتونه بر داره و بذاره دهنش و به خودش صدمه بزنه» و تمام آنها را از دسترس او دور کنید. در زیر مثال‌هایی از آنچه زمان تمیز کردن خانه میتوانید پیدا کنید می‌دهیم.
هر چیز سمی‌ای را ، یعنی تمام داروها و محصولات سمی، دور از دسترس کودک بگذارید. تمام چیزهایی که زیر دستشویی، ظرف‌شویی آشپزخانه، روی زمین گاراژ و غیره وجود دارند بررسی کنید. آیا نوزادتان می‌تواند به یکی از محصولات زیر دسترسی پیدا کند: آمونیاک جهت تمیز کردن خانه، کلر، سم ضدمورچه، پولیش اتوموبیل، سیگار، ضدیخ، وایتکس، رنگ سربی، واکس پارکت، سم گیاهی، واکس مبل، داروهای ضدحشرات و ضدبید؟
جعبه داروخانه از نظر مواد سمی بسیار غنی است. داروهایی که استفاده از آنها برای افراد بالغ به مقدار کم بی‌خطر است می‌تواند برای کودکان خردسال مهلک باشد. در داروخانه شما حتما آسپیرین یا داروهای خواب‌آور، شربت های کدئین‌دار، داروهای آرامش‌بخش و همین طور داروهایی که از نسخه‌های قدیمی باقی مانده‌اند وجود دارد. تنها راه حفاظت مطمئن از داروخانه (یا هر کمد و گنجه دیگری که در آن مواد سمی را نگهداری می‌کنید) قفل کردن آن است.
به عنوان والدین کودکی خردسال باید چشمان تیزبینی داشته باشید. هر چند گاه یکبار روی زمین اتاق‌ها را به دقت نگاه کنید و ببینید که میخ یا تیغ ریش تراش یا تکه‌های کوچک اسباب‌بازی‌های شکسته یا سنجاق قفلی باز یا هر شیئ خطرناک دیگری روی زمین نیفتاده باشد.
اسباب‌بازی‌هایی که کودک با آنها بازی می‌کند نیز باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا نتواند آنها را ببلعد (مواظب آب نبات‌ها، سنجاق یا سوزن، دانه‌های مروارید یا اشیایی نظیر این‌ها باشید.) مواد خوراکی نظیر فندق، پسته، ذرت بو داده یا چیزهای نظیر آن را که می‌توانند موجب خفگی کودک شوند نیز به او ندهید.
به هنگام آشپزی دسته دیگ و ماهی‌تابه را به طرفی بگذارید که او نتواند آنها را بگیرد و بکشد و روی خودش بریزد و بسوزاند. ظرف آشغال زیر دستشویی یا کاغذهای باطله را نیز باید خیلی مواظبشان بود، زیرا ما بدون اینکه فکر کنیم چیزهایی را در آنها می‌ریزیم که می‌توانند برای کودک بسیار خطرناک باشند.
برق مسلما منبع دیگر خطر است. پریزهایی را که همیشه از آنها استفاده نمی‌کنید با سرپوش مخصوص بپوشانید. به این ترتیب مانع از این می‌شوید که کودک کشف کند اگر سنجاق را داخل سوراخ های یک پریز برق کند چه اتفاقی می‌افتد. رادیو یا شوفاژ برقی یا هر دستگاه برقی دیگری را هم هیچگاه نزدیک وان حمام نگذارید.
انبار محلی است که در آن خطرات مرگ فراوانی برای کودک خردسال وجود دارد. بنابراین درِ آن باید همیشه قفل باشد. اگر نه کودک با اسباب‌بازی‌ها خطرناکی چون اره، رنگ، چاقو و غیره بازی خواهد کرد. اگر فرزندتان برای بازی کردن به حیاط خانه می‌رود در حیاط خانه باید همیشه بسته باشد که او نتواند با بیرون رفتن از حیاط خود را در معرض خطرات احتمالی قرار دهد.
اتومبیل خطرات بسیاری برای کودکان دارد، زیرا کودک خردسال قابلیت خاصی جهت حضور در محل‌های غیرقابل انتظار دارد و قبل از اینکه متوجه شوید وارد جاده‌ای می‌شود که مسلما برای او بسیار خطرناک است. اگر با کودکان خردسال رانندگی می‌کنید قبل از حرکت کردن پشت سر و زیر ماشین را نگاه کنید. به هنگام حرکت دنده عقب توجه‌تان را دو چندان کنید. زمانی که مادران عجول بادنده عقب حرکت می‌کنند حوادث ناگوار بسیاری اتفاق افتاده است. زمانی که پارک می‌کنید مطمئن شوید که دنده خلاص نباشد و ترمز دستی را کشیده باشید.هنگامی که ماشین را جایی متوقف می‌کنید، شیشه‌هایش را بالا بکشید و درها را قفل کنید.
هیچگاه و هیچگاه فرزند کوچکتان را با فرزند بزرگتر در ماشین نگذارید که «فقط یک دقیقه» می‌روم در این مغازه خریدی بکنم، هیچگاه!.... همیشه فرزندتان را همراهتان ببرید.
میتوانید با شوهرتان یک وضعیت اورژانس احتمالی را بررسی کنید. حقیقت این است که وضعیت اورژانس همیشه زمانی پیش می‌آید که انسان انتظارش را ندارد. اکثر ما درباره اینکه اگر وضعیت اضطراری پیش بیاید چه کارهایی باید بکنیم فکر نکرده‌ایم. مثلا اگر حادثه‌ای پیش بیاید به دکترتان تلفن می‌کنید یا به قسمت اورژانس نزدیک‌ترین بیمارستان می‌روید؟ همیشه شماره تلفن دکتر، بیمارستان، آمبولانس و آتش‌نشانی و دیگر شماره تلفن‌های ضروری را نزدیک تلفن و در داخل اتومبیل‌تان داشته باشید. تمام افراد خانواده باید بدانند چه کاری باید بکنند. لازم نیست این وضعیت را برای فرزندان بزرگتر‌تان نگران‌کننده جلوه دهید: این کار را با واقع‌بینی برای آنها تشریح کنید.
جعبه کمک‌های اولیه راهمیشه در دسترس داشته باشید. در این جعبه باید همیشه یک داروی ضدسم داشته باشید. از دکترتان بپرسید که چه چیزهایی باید در این جعبه نگهداری کنید.
گذراندن دوره های کمک‌های اولیه برای شما و شوهرتان بسیار سودمند خواهد بود. چیزهایی که در این کلاس ها می‌آموزید، مثلا تنفس دهان به دهان، ممکن است نه تنها زندگی فرزندتان بلکه زندگی خودتان را هم نجات دهد.
پدر و مادر باید از فرزندانشان محافظت کنند ولی نه بیش از حد. تفاوت زیادی بین دوگونه رفتار وجود دارد. فرزندتان احتیاج دارد که از او در مقابل حوادثی که راجع به آنها چیزی نمی‌داند حفاظت کنید، زیرا خیلی ساده لوح است. ولی در مواردی که خطری واقعی برای او وجود ندارد به محافظت شما احتیاجی ندارد. اگر زیاد از حد از او محافظت کنید تنها نتیجه‌اش ایجاد ترسی بیهوده از جهان پیرامونش خواهد بود که اطمینان و اتکا به نفس را در او از بین خواهد برد.
ممکن است در نظر گرفتن تمامی این پیش‌گیری‌ها در داخل خانه به نظر شما کار بسیار عظیمی بیاید. و در واقع چنین نیز هست. ولی زمانی که تمام این خطرات احتمالی را از سر راه او برداشتید میتوانید کودک را با خیال راحت رها کنید تا در خانه تا آنجا که می‌خواهد بگردد و به کشفیات جدید دست بزند.
زمانی که تمام اشیایی را که با«قدم های اولیه مغایرت دارند»پنهان کردید، از نظر روانشناسی خانه‌تان محیطی سالم برای زندگی فرزندتان است و در این محیط می‌تواند اعتماد به نفس لازم را به دست آورد. اکنون باید قدمی فراتر بردارید و کارهای جدیدی انجام دهید. در مطلب بعدی به این کارها اشاره خواهیم کرد.
سوء تفاهم‌هایی درباره روانشناسی کودک
چشم‌انداز سال اول زندگی کودک - بخش دوم
چهار توصیه برای سال اول زندگی کودک - ( روانشناسی کودک )